کودکان استثناییبه دلیل نیازهای ویژه‌ای که برای مراقبت از آن‌ها باید از طرف والدین و آموزگاران صورت بگیرد، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. هرچه زودتر استثنایی بودن کودک تشخیص داده شود، درمان و آموزش‌ها تاثیر بیشتری بر عملکرد کودک خواهد داشت. والدین با آگاهی از نشانه‌ها و علائم رفتاری کودکان استثناییممکن است به وجود اختلالی مشکوک شوند؛ اما برای تشخیص قطعی متخصصان با استفاده از ابزارهایی مانند تست‌های هوش، آزمایشات خونی، سی تی اسکن و... به شما پاسخ می‌دهند. از آن جا که در ابتدای تولد تمامی‌آزمایشات انجام می‌شود، توصیه می‌کنیم برای اطمینان از سلامت روان کودک خود، از مشاوره کودک برای تشخیص اختلالات دسته کودکان استثناییاقدام کنید. در ادامه درباره انواع، درمان و چالش‌های زندگی کودکان استثناییصحبت کرده‌ایم.
تعریف کودک استثنایی
اصطلاح استثنایی اصولا یک اصطلاح آموزشی است که فقط به تعداد معدودی از دانش‌آموزان گفته می‌شود که تفاوت‌ها و انحرافات آنان از متوسط جامعه سنی خود متفاوت است. شخصی که در مرحله رشد یا به عبارت دیگر پیش از 18 سالگی قرار دارد و نسبت به هنجارهای جامعه از نظر هوشی و کارکردهای جسمی‌عملکرد پایین‌تری دارد به عنوان کودک استثنایی شناخته می‌شود. در بحث‌های تخصصی به دلیل نیاز به مراقبت‌های خاص به این کودکان، کودک با نیازهای ویژه نیز گفته می‌شود.
انواع کودکان استثنایی(کودکان با نیازهای ویژه)
کودکان استثناییرا می‌توان در طبقه بندی‌های متفاوتی دسته‌بندی کرد. یکی از انواع طبقه بندی‌های کودکان استثناییبه صورت زیر است.
در برخی دیگر از دسته بندی‌های کودکان استثنایی اختلالات رفتاری کودکان ، افسردگی در کودکان و بیماری‌های ژنتیکی نیز شامل می‌شوند.
کلی‌ترین طبقه بندی درباره کودکان استثنایی
1. اختلاف هوشبهر و فعالیت‌های ذهنی شامل کودکان عقب مانده ذهنی و کودکان تیزهوش
2. اختلالات و ضایعات مغزی یا اختلالات عملی که منجر به اختلالات رفتاری می‌شود و شامل کودکان ناسازگار یا همان دشوار است.
3. ابتلا به اختلالات و نقایص حسی و حرکتی و اختلالات عملی رشد که این گروه شامل نابینایان، ناشنوایان و همچنین مبتلایان به اختلالات زبان، اختلال کنترل اسفنکترها و ناتوانی حرکتی است.
برای آشنایی بیشتر در زمینه
اختلالات عصبی رشدی
و
اختلالات زبان
کلیک کنید.
چالش‌های زندگی کودک استثنایی
به صورت کلی کودکان استثناییاز هر نوعی که باشند با برخی چالش‌های عمومی‌روبه‌رو هستند، مسائل و موضوعات مختلفی زندگی این کودکان و خانواده‌های آن‌ها را متفاوت و در بسیاری از موارد دشوار می‌کند. بنابراین استرس بیشتری نیز باید تحمل کنند، جهت آشنایی با سایر عوامل استرس در کودکان با شرایط خاص کلیک کنید. در اینجا برخی از این موارد را بحث و بررسی کرده‌ایم.
1- طرد توسط جامعه
اولین و شاید سخت ترین اتفاقی که برای این افراد می‌افتد عدم پذیرش آن‌ها توسط جامعه و حتی در خیلی از موارد ناملایمات و بدرفتاری جامعه به طرق مختلف با آن‌ها است. این اتفاق به چندین صورت پیش می‌آید.
عدم مناسب سازی جامعه برای این افراد:در مکان‌های عمومی‌مثل مترو، اتوبوس، پارک و بازار امکانات و شرایط مناسب برای این افراد در نظر گرفته نشده است. مثلا یک کودک نابینا در مترو چگونه راه خود را بیابد و خط عوض کند؟ از پله‌ها و مسیرهای مورد نظر چگونه عبور کند؟
عدم آگاهی کافی در مورد شیوه برخورد با این اشخاص:مواجه با بی تابی‌های یک کودک اوتیسم و گریه و فریادهای او برای والدین و مراقبینش کار دشواریست. اما آنچه دشوارتر است این موضوع می‌باشد که دیگر افراد درکی از شرایط خاص آن‌ها ندارند و اگر چنین کودکی در شلوغی‌ها گم شود، افراد در مورد چگونگی برخورد با او اطلاعات کمی‌دارند.
عدم پذیرش و دید منفی به آن‌ها توسط سایر افراد جامعه:ثبت نام در مدارس عادی، همبازی شدن در پارک و مسائلی از این دست برای کودکان استثناییو خانواده‌هایشان دشواری‌هایی ایجاد می‌کند. برخی تصور می‌کنند اگر با این کودکان در تماس باشند اختلال آن‌ها را می‌گیرند و آلوده می‌شوند و یا از ترس آسیب از آن‌ها فرار می‌کنند و آن‌ها را در بین خود راه نمی‌دهند.
2- احساس کهتری و حقارت در کودکان استثنایی
اشخاص استثنایی پس از اینکه متوجه تفاوت‌های خود با دیگر افراد جامعه می‌شوند، این مسأله برای آن‌ها بحرانی ایجاد می‌کند که در نگاه آن‌ها به خودشان اثرگذار است. البته با این بحران به دو صورت برخورد می‌کنند. در بعضی این تفاوت منبع الهام برای اثبات توانایی‌ها و پیشرفت در سایر زمینه‌ها می‌شود و در برخی دیگر وجود این نیازهای ویژه سبب در خودرفتگی و فاصله از اجتماع می‌گردد. وجود دید منفی و جو منفی جامعه نسبت به این اشخاص، مقایسه توسط دوستان، والدین و مراجع قدرت مانند معلم باعث تقویت حس منفی در این افراد می‌شود.
3- مسائل خانوادگی
معمولا وجود یک فرد با نیازهای ویژه، مسئولیت، بار روانی، تنش و وظایف بیشتر و پیچیده تری را برای اعضای خانواده ایجاد می‌کند. یک فرد با نیازهای ویژه می‌تواند مناسبات و تعامل‌های داخل خانواده را دچار تغییر کند و این تفاوت‌ها بسته به ویژگی‌های شخصیتی و روانی، محیط اجتماعی، اقتصادی و عوامل اثرگذار دیگر می‌تواند به دو صورت ایجاد شود.
در بعضی خانواده‌ها می‌تواند منجر به همبستگی بیشتر اعضای خانواده و بستری برای رشد هرچه بیشتر تک تک اعضا و مخصوصا کودک استثنایی شود اما در برخی دیگر از خانواده‌ها این اتفاق به صورت عکس می‌افتد و یک چرخه مخرب و آسیب زننده به تک تک اعضای خانواده، حس تنش را منتقل می‌کند.
4- روابط اجتماعی
در خیلی از موارد این اشخاص در برقراری ارتباط اجتماعی با سایر افراد دچار نقص هستند و این اشکال در روابط می‌تواند بر اثر کمبود اعتماد به نفس، ویژگی‌های خاص فرد و پیشفرض‌های منفی جامعه باشد.
راه‌های درمان مناسب در زمینه کودکان استثنایی
یکی از دغدغه‌های اصلی کودکان استثناییو افراد با نیازهای ویژه یافتن روش‌های مناسب درمانی است. درمان در افراد با نیازهای ویژه را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد.
درمان‌های تخصصی: کودکان استثناییبه درمان‌های تخصصی و مراجعه به مراکز با پزشکان و روانشناسان متخصص نیاز دارند تا در صورت لزوم از دارو درمانی، کاردرمانی و شیوه‌های رواندرمانی مناسب برای کودک و همچنین خانواده‌اش بهره گیرند.
درمان‌های حمایتی:در بعضی موارد درمان تخصصی و مشخص هنوز کشف نشده و این یکی از بزرگترین چالش‌های کودکان استثناییاست چرا که در این فضا افراد سودجو و سوء استفاده گر به اسم درمان، به اوضاع روانی و اقتصادی این افراد و خانواده‌هایشان آسیب می‌زنند. در این گونه موارد فضای تخصصی درمانی یک فضای حمایتی، پیشگیری از پیشرفت اختلال و کمک به افزایش کارایی فرد است و پیگیری راه‌های تخصصی و مراجعه به متخصص از اهمیت بالایی برخوردار است.
توانمندسازی:در دسته‌ای دیگر از اختلالات هیچگونه درمان قطعی وجود ندارد یا اگر وجود دارد به ندرت می‌تواند مسأله اصلی را به طور کامل درمان کند مانند نابینایی که درمان به طور کامل انجام نمی‌شود. در این گونه موارد درمان تخصصی شامل توانمند سازی فرد در سایر زمینه‌ها و افزایش کارایی وی با توجه به اختلال و زندگی کارآمد و با کیفیت حتی با وجود این اختلال است.
برای آشنایی بیشتر در زمینه روان درمانی کلیک کنید.
درمان چقدر می‌تواند موثر باشد؟
در اکثر موارد اختلالات
کودکان استثناییبرگشت پذیر است، به این معنی که ممکن است بخشی از مسیر بهبود و درمان طی شود اما ادامه ندادن به هر دلیلی یا وقفه در درمان می‌تواند منجر به عود ویژگی‌های اختلال شود. درمان‌های
کودکان استثناییانواع مختلفی دارد، انتخاب درمان مناسب با توجه به ویژگی‌های اختلال و ویژگی‌های کودک مهم است. متخصصان با توجه به ویژگی‌های خاص هر کودک و نوع اختلال بهترین درمان را پیشنهاد می‌دهند.
سوالات متداول
آیا دانش آموز با بهره هوشی بالاتر از 130 نیز کودک استثنایی محسوب می‌شود؟
با توجه به اینکه کودک تیزهوش است در زیرگروه کودکان استثناییقرار می‌گیرد چراکه در تعریفی که از کودکان استثنایی انجام دادیم؛ کودکی که متفاوت از همسن خودش باشند استثنا محسوب شده و در این دسته قرار می‌گیرد اما بسیاری از افراد فکر می‌کنند که تنها کودکانی که دچار مشکلات و عقب ماندگی هستند استثنایی می‌باشند. جالب است بدانید که در انگلستان لغت کودکان استثناییبرای کودکان تیزهوش تنها استفاده می‌شود.
چرا طبقه بندی کودکان استثناییامری دشوار است؟
چراکه هر فرد استثنایی علاوه بر شباهت‌هایی که با دیگر افراد دارد دارای خصوصیات منحصر به فرد است. همچنین علامت واحدی ممکن است در افراد مختلف به واسطه علل متفاوتی به وجود آید. از دیگر علل آن این است که یک عامل بیماری زا ممکن است علائم متفاوتی در کودکان مختلف داشته باشد و اختلالات رفتاری و ناسازگار ممکن است حاد، زودگذر یا مزمن و طولانی بوده و در هر حال ممکن است شدید یا خفیف باشد.
برای دریافت مشاوره در زمینه تشخیص و درمان اختلالات کودکان می‌توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسیحامی‌هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
منبع: کودکان استثنایی | طبقه بندی کودکان استثنایی از دیدگاه روانشناسان